Νάρκες-πεταλούδες: Το "σοβιετικό παιχνίδι θανάτου" μπλοκάρει την απομάκρυνση αμάχων στην Ουκρανία

Του David Hambling Από την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, αξιωματούχοι στο Κίεβο κατηγόρησαν τη Μόσχα ότι ρίχνει από αέρος νάρκες κατά προσωπικού PFM-1. Γνωστές και ως "νάρκες-πεταλούδες", "πέταλα", "πράσινοι παπαγάλοι" ή και "σοβιετικά παιχνίδια θανάτου", αυτές οι μικρές πλαστικές νάρκες, που η καθεμία ζυγίζει λιγότερο από 55 γραμμάρια, διασκορπίζονται κατά χιλιάδες σε μεγάλες περιοχές. Υπάρχουν αναφορές ότι ρίφθηκαν στους ανθρωπιστικούς διαδρόμους για να μπλοκάρουν την εκκένωση της Μαριούπολης. Οι συγκεκριμένες νάρκες έλκουν την καταγωγή τους από τις ΗΠΑ και αρχικά προορίζονταν για να εμποδίζουν τα κονβόι ανεφοδιασμού. Σήμερα είναι γνωστές ως κύρια αιτία για τον ακρωτηριασμό παιδιών.

Η PFM-1 δεν μοιάζει με νάρκη. Είναι πλαστική, με πλάτος 12,5 εκατοστά και ύψος 2,5 εκατοστά, και φέρει ασύμμετρα φτερά για να προσγειώνεται απαλά στο έδαφος. Μέσα στο μαλακό πλαστικό της υπάρχει ένας πυροκροτητής και μια ποσότητα υγρής εκρηκτικής ύλης. Ο πυροκροτητής ενεργοποιείται από τη σωρευτική παραμόρφωση του πλαστικού: είτε από ένα μεμονωμένο γεγονός, όπως να περάσει ένα όχημα από πάνω του, είτε από μια σειρά μικρότερων γεγονότων, όπως να το περιεργαστεί κάποιος με τα χέρια του. Οι PFM-1 φέρουν διάφορα χρώματα: μεταξύ αυτών, ένα φανταχτερό πράσινο στο οποίο οφείλουν και το παρατσούκλι τους "πράσινοι παπαγάλοι". Αν τη δεις στον δρόμο, θα την περάσεις εύκολα για παιχνίδι: αεροπλανάκι ή κάποιο πουλί. Στο Αφγανιστάν, όπου ρίφθηκαν κυριολεκτικά εκατομμύρια τέτοιες νάρκες, συχνά έτρεχαν τα παιδιά για τις μαζέψουν και να παίξουν μαζί τους. "Στο Αφγανιστάν, και εγώ και συνάδελφοί μου, ακούγαμε πολλές φορές ότι ένα παιδί είχε μαζέψει τη νάρκη-πεταλούδα -ή τον "πράσινο παπαγάλο", όπως την αποκαλούν οι Αφγανοί- και έπαιζε μαζί της για ώρες με φίλους του πριν εκραγεί", ανέφερε σε άρθρο του για το PBS ο Δρ Gino Strada, χειρουργός της Διεθνούς Επιτροπής του Ερυθρού Σταυρού, ο οποίος έχει περιθάλψει θύματα ναρκών στο Αφγανιστάν, στην Καμπότζη και στο βόρειο Ιράκ, σε ένα κομμάτι για το PBS. Η μικρή ποσότητα εκρηκτικής ύλης και η έλλειψη θραυσμάτων υποδηλώνει ότι το θύμα της PFM-1 συνήθως επιβιώνει. "Σε λιγότερο σοβαρές περιπτώσεις, ακρωτηριάζονται δύο-τρία δάχτυλα. Πολύ συχνά η έκρηξη κάνει μεγαλύτερη ζημιά στο στήθος και στο πρόσωπο. Οι τραυματισμοί στο ένα ή και στα δύο μάτια είναι πολύ συνηθισμένο φαινόμενο, προκαλώντας μερική ή πλήρη τύφλωση", επισημαίνει ο Strada. Ευρέως διαδομένο είναι το αφήγημα ότι η νάρκη-πεταλούδα σχεδιάστηκε με σκοπό να προσελκύσει τα παιδιά. Αυτό δεν ισχύει. Όπως σημειώνει ο Strada, "το σχήμα της PFM-1 υπαγορεύτηκε από τον τρόπο που λειτουργεί. Εντούτοις, ισχύει πως η εικόνα της είναι ελκυστική για τα παιδιά". Πώς προέκυψε, λοιπόν, ο σχεδιασμός της και ποια η στρατιωτική λογική πίσω από μια μικρή νάρκη που ακρωτηριάζει αντί να σκοτώνει; Η απάντηση βρίσκεται στον πόλεμο του Βιετνάμ. Oι PFM-1 δεν χρησιμοποιήθηκαν κατά των Βιετναμέζων, αλλά σε μια στρατιωτική επιχείρηση στο Λάος, με την κωδική ονομασία "Igloo White", η οποία διήρκεσε από το 1968 έως το 1973. Ο στόχος της επιχείρησης "Igloo White" ήταν να διακοπεί ο εφοδιασμός των Βιετκόνγκ, χωρίς να μετακινηθούν αμερικανικά στρατεύματα στο Λάος, γεγονός που θα επέκτεινε τον πόλεμο. Έτσι, δημιουργήθηκε ένα "φράγμα στον αέρα". Συγκεκριμένα, ρίπτονταν αισθητήρες -ένα μείγμα ηχητικών, σεισμικών και μαγνητικών συσκευών- για να εντοπίσουν οχήματα που θα διέσχιζαν τα σύνορα. Μόλις γινόταν αντιληπτή η κίνησή τους, η επίμαχη περιοχή "βομβαρδιζόταν" από αέρος με νάρκες. Στο πλαίσιο αυτό, αναπτύχθηκαν διάφοροι τύποι νάρκης: όπως οι BLU-43 και BLU-44 (ή "Dragontooth") - πλαστικές νάρκες γεμάτες με μικρή ποσότητα υγρής εκρηκτικής ύλης. (Η μόνη διαφορά μεταξύ τους ήταν ότι η BLU-43 αφοπλιζόταν μόνη της μετά από 24 ώρες, αλλά αυτή η συνθήκη δεν λειτουργούσε πάντοτε σωστά). Νάρκες-πεταλούδες: Το "σοβιετικό παιχνίδι θανάτου" μπλοκάρει την απομάκρυνση αμάχων στην Ουκρανία Πηγή: Υπουργείο Άμυνας ΗΠΑ Εκατόν είκοσι νάρκες Dragontooth συσκευάζονταν σε ένα "δοχείο", σαράντα "δοχεία" αποτελούσαν μια βόμβα συστάδας CBU-28/A. Έτσι, κάθε βόμβα σκόρπιζε 4.800 νάρκες. Κάθε F-4C Phantom έριχνε αρκετές τέτοιες βόμβες σε μια εξόρμηση, σκορπώντας εκατομμύρια νάρκες στο έδαφος. Μέχρι σήμερα βρίσκουν στο Λάος νάρκες από εκείνη την περίοδο και τις εξουδετερώνουν. Ορισμένες πηγές υποστηρίζουν ότι οι νάρκες είχαν ως στόχο να καταστρέψουν τα ελαστικά των φορτηγών. Άλλες, όμως, δίνουν μια διαφορετική εκδοχή. Κάποιος ταγματάρχης Άντερσον κατέθεσε ενώπιον της Επιτροπής Ενόπλων Δυνάμεων της Γερουσίας: "Ξεκάθαρα πρόκειται για νάρκη κατά προσωπικού. Αν κάποιος πατήσει πάνω της, θα του ανατινάξει το πόδι. Αν την πατήσει ένα φορτηγό, δεν θα ανατιναχθούν τα ελαστικά του". Ο Άντερσον τόνισε πως αυτές οι μικρές νάρκες λειτουργούσαν ως αποτρεπτικό μέσο για να μετακινήσει ο εχθρός τα οχήματά του. Οι Ρώσοι πήραν τις BLU-43 από τη νοτιοανατολική Ασία για να δημιουργήσουν τη δική τους νάρκη-πεταλούδα PFM-1. Η δική τους έκδοση συσκευάζεται σε "κασετίνες" των 72 ναρκών, οι οποίες ρίπτονται από αεροσκάφη ή ελικόπτερα - κάποιες PFM-1 ρίπονται με πυραύλους. Οι Ρώσοι τις χρησιμοποίησαν στο ορεινό Αφγανιστάν τη δεκαετία του 1980, επιχειρώντας να μπλοκάρουν τις γραμμές ανεφοδιασμού των Μουτζαχεντίν. Σήμερα, η Μόσχα τις χρησιμοποιεί στην Ουκρανία. Μπόρει κάποιοι να ισχυριστούν ότι στρατιωτικός στόχος είναι να αποκοπεί ο ανεφοδιασμός με πυρομαχικά των υπό πολιορκία πόλεων -όπως της Μαριούπολη-, ωστόσο το γεγονός ότι πρόκειται για νάρκες κατά προσωπικού υποδηλώνει πως χρσιμοποιούνται σκόπιμα για να εμποδίσουν την απομάκρυνση των αμάχων, που θέλουν να εγκαταλείψουν πεζοί τις πόλεις τους. Οι νάρκες κατά προσωπικού ελέγχονται από τη Σύμβαση της Οτάβα, Ωστόσο, η Ρωσία -όπως και οι ΗΠΑ- δεν έχει υπογράψει τη σύμβαση αυτή. Το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο εξακολουθεί, όμως, να ισχύει. Επομένως η ρίψη τέτοιων ναρκών σε κατοικημένες περιοχές, όπως και η χρήση βομβών διασποράς και τα πυρά του πυροβολικού εναντίον μη στρατιωτικών εγκαταστάστων, θα βρεθούν οπωσδήποτε στο επίκεντρο της έρευνας για εγκλήματα πολέμου, μετα το τέλος των εχθροπραξιών.